Vertalen is het heerlijkste wat er is, maar het is jammer dat je er zoveel leeswerk aan hebt. Ja, serieus! Na amper een dag werken dansen de letters en de ideeën me vaak voor ogen en gaat het besturingssysteem in mijn bovenkamer in de sluimerstand. Van lezen komt in de avonduren bar weinig meer terecht.
Ondanks mijn chronische leestijdgebrek blijf ik wel boeken kopen. Omdat boeken uiteindelijk… Omdat je zonder boeken… Ik bedoel: de boekhandels en de uitgeverijen… Ik bedoel: wat kan een mens beter doen dan lezen? En we moeten toch optimistisch blijven?
Mijn laatste aankoop is de nieuwe vertaling van Stefan Zweigs Erasmus-biografie. Een van Zweigs mooiste boeken is na zestig jaar eindelijk weer in het Nederlands beschikbaar, in wat mij een mooie, toegankelijke vertaling lijkt. De maker, Bart van Kreel, publiceerde zijn werk eerder in eigen beheer, maar vond medestanders bij de Zweig-fans van uitgeverij IJzer.
Triomf en tragiek van Erasmus van Rotterdam heet het boek. Ik noemde het zonet een biografie, maar eigenlijk mag het niet zo heten. Zweig laat weliswaar Erasmus’ hele leven de revue passeren, maar stiekem grijpt hij diens levensverhaal vooral aan om een pleidooi te houden voor het humanisme en voor een supranationaal Europees cultuurbegrip. Wat de goede verstaander begreep als een pleidooi tegen onverdraagzaamheid, tegen het nationaalsocialisme.
Hitler was nog niet eens aan de macht toen Zweig aan zijn Erasmus-boek begon. Voor wie niet wegkeek, tekende zich toen, begin jaren dertig, de grote Europese catastrofe al af. Zweig voelde het haarscherp aan: zoals Erasmus’ redelijkheid het had afgelegd tegen het orthodoxe geloof, zou zijn eigen redelijkheid het afleggen tegen de blinde haat van het nationaalsocialisme.
En toch is zijn Erasmus-‘biografie’ een optimistisch boek. Dat vind ik steeds weer het fascinerende bij Zweig: hij doorziet de ellende en de verdorvenheid, hij sluit zijn ogen nergens voor, maar hij blijft kalm en optimistisch. Hij blijft geloven in het geschreven woord.
Soms stemt het mij droevig dat ik zo weinig aan lezen toekom. Vaak lopen de rillingen over mijn rug als ik de krant lees. Om over de rellende meutes op de Coolsingel – voor de deur van een van de mooiste boekwinkels van het land nota bene – nog maar te zwijgen.
Het leven is een tranendal en de wereld een troosteloos oord. Maar zolang Zweig in vertaling blijft verschijnen, is er hoop, denk ik. Met dank aan Bart van Kreel en uitgeverij IJzer dus. Uit Triomf en tragiek van Erasmus van Rotterdam: ‘De rede, altijd stil en geduldig, kan wachten en volharden. Soms, als anderen dronken razen en tieren, moet zij er stom het zwijgen toe doen. Maar haar tijd komt, haar tijd komt altijd weer.’
Geschreven voor Boekblad.nl. Geïnteresseerd in Zweig? Ik schreef op dit blog eerder over Zweig in Nederland en de hervertaling van Schachnovelle. Op de hoogte blijven van mijn blog? Schrijf je in voor de nieuwsbrief.