Auteur: Ralph Aarnout

Boeken vertalen, dat is: boeken die in taal A verschenen zijn ‘overzetten’ naar taal B. Woord voor woord, zin voor zin. Maar de cultuur vertaal je niet zomaar even mee.

Het is in Nederland het best bekeken Youtube-filmpje van het afgelopen jaar: Jochem Myjer die met een scheve mond en een raar accent een man op het vliegveld van Bonaire nadoet. Misschien hebben die 4,5 miljoen andere kijkers zich ermee vermaakt, ik zag vooral een cabaretier die grappig probeerde te zijn. Ten koste van een ander, leek mij, maar ik heb het filmpje niet uitgekeken, dus ik kan er niet alles over zeggen.

Ook de nummers twee en drie in de Youtube-top 10 interesseerden mij maar matig. Visagist Nikkie Tutorials die uit de kast komt als transgender en blogger Enzo Knol die op de vlucht slaat voor Giel Beelen. Jawel, spanning en sensatie. Of zou de belangstelling voor Nikkie Tutorials zijn ingegeven door verontwaardiging over de discriminatie van transgenders?

De best bekeken video bij onze oosterburen is Corona geht gerade erst los (‘Dit is nog maar het begin van Corona’) van Mai Thi Nguyen-Kim: een wetenschapsjournalist die twintig minuten lang met een uitgestreken gezicht de ernst van de epidemie beschrijft. Een verhaal vol grafieken, tabellen en waarschuwingen. Leuker kunnen we het niet maken, wel duidelijker.

Op nummer twee in de Duitse top 10: een luchtig ingestoken maar loodzwaar uitpakkende beschouwing over geweld tegen vrouwen. Op nummer vier: een monoloog van een uur over het afkalvend vertrouwen in de mainstream media en het gevaar daarvan, eindigend met een vurig moreel appel aan de grote mediaconcerns.

Boeken vertalen, dat is: boeken die in taal A verschenen zijn ‘overzetten’ naar taal B. Woord voor woord, zin voor zin werk je je door een tekst heen. Drie keer, vier keer, vijf keer laat je hem door je handen gaan. Of zes keer, als dat nodig is. Vrije tijd zegt de meeste vertalers weinig. ‘Schat, zullen we wat leuks doen dit weekend?’ – ‘Eh, ik wou eigenlijk nog een keer goed naar hoofdstuk vier kijken.’

Anderhalf jaar geleden vertaalde ik een boek van de bekende Duitse Youtuber Mai Thi Nguyen-Kim. Ja, die mevrouw van die spreekbeurt over corona. In Duitsland is ze een sensatie. Of ze het heeft over fluoride in tandpasta, racisme, de vrijheid van meningsuiting of zoetstoffen in frisdrank – haar kijkcijfers gaan altijd door het dak.

Dat haar eerste boek in Duitsland een knaller van een bestseller werd en dat de belangstelling in Nederland, eh…, beperkt bleef, is misschien niet heel verrassend. Bij de buren is ‘Mai’ niet van het scherm te slaan, bij ons zijn de boeken van Jochem Myjer bestsellers.

Je kunt vertalen tot je ogen erbij dichtvallen en je kunt weekends en vakanties opofferen tot je vertalingen even mooi en meeslepend zijn als de originelen. Maar waar je als vertaler betrekkelijk weinig invloed op hebt, is dat het land waar jij zo van houdt een ander land is dan Nederland. In mijn geval: een land waar luchtigheid andere vormen aanneemt.

Soms denk ik dat ik stiekem een Duitser ben. De Duitse Youtube-hits zijn schaamteloos diepgravend, het Duitse brood smaakt beter, de Duitse steden voelen meer als thuis en de Duitse vrouwen… Nee, dat hou ik voor mezelf. Alleen het Duitse cabaret is nog even een dingetje.

Als je de scheikunde van (o.m.) scheten, tandpasta en je telefoonaccu interessant vindt, kan ik je Een kwestie van chemie van Mai Thi Nguyen-Kim van harte aanbevelen. De grapjes zijn wat braaf, maar het is een onderhoudend boek en ik heb het volgens mij in sprankelend, toegankelijk Nederlands vertaald. Maar wees gewaarschuwd: het blijft een boek uit een ver, vreemd land.

PS.

De oplettende lezer zag dat ik de nummer drie in de Duitse Youtube-top 10 oversloeg. Ik dacht: hm, een beautyvlogger die een rondleiding geeft door haar huis. Veel te on-Duits, veel te oppervlakkig. Maar bij nader inzien is het misschien het meest Duitse filmpje uit de top 10. Ik kan me tenminste geen enkele Nederlandse vlogger in zo’n galmend betonpaleis voorstellen.

Op de hoogte blijven van mijn blog? Schrijf je in voor de nieuwsbrief.

Terwijl mijn computer zonet voor het eerst in dit nieuwe jaar opstartte, hield ik mijn toetsenbord op zijn kop en schudde het heen en weer. Het was, eh, interessant om te zien wat er zich het afgelopen jaar tussen de toetsen had opgehoopt, en wat er op mijn bureau belandde. Omdat er bij een nieuw jaar goede voornemens horen, besloot ik niet meer achter mijn computer te lunchen. En voor de zekerheid haalde ik ook nog even een fris doekje over mijn toetsenbord.

Aangenaam kennis te maken. Ik ben Ralph Aarnout, vertaler van beroep. Boekvertaler van beroep kan ik misschien beter zeggen. Want hoewel ik daar misschien meer geld mee zou kunnen verdienen, vertaal ik geen handleidingen, brochures en contracten, maar boeken. En dan geen studieboeken en wettenbundels, maar mooie boeken. Non-fictie en literatuur. De boeken die je in de boekwinkel ziet liggen en meteen wilt  afrekenen, om er thuis mee in een gemakkelijke stoel te gaan zitten.

Bij het aanbreken van mijn kerstvakantie maakte ik een stadswandeling door Amsterdam-Noord met collega-vertaler Herman. Natuurlijk deden we ook even Over het water aan, de sympathieke lokale boekhandel. Niet omdat we om leesvoer verlegen zaten, maar omdat er weinig leuker is dan een door jou vertaald boek op een mooi plekje in een boekhandel te zien liggen. Beleefd zwijgend stapten we langs de boekentafels en speurden we de boekenkasten af. Maar nee, verdorie. De boeken die we vlijtig hadden zitten vertalen en die pas verschenen waren, waren nergens te vinden.

Ik wilde de boekhandel al verlaten en vergeten, licht onthutst natuurlijk, maar Herman trok de stoute schoenen aan en vertelde de boekhandelaar hoe de vork in de steel zat. We waren vertalers en we waren op zoek naar ‘onze’ boeken. Waarom lagen die er niet? Ze waren toch net verschenen? En ze waren toch uitstekend gerecenseerd en van prominente auteurs?

Vanachter onze mondkapjes raakten we in een geanimeerd gesprek verwikkeld over het verkopen, uitgeven en vertalen van boeken. Over uitgeefmodes, over de invloed van recensenten, over klantentypes, vertaalstrategieën en de tsunami van boeken die na de eerste coronagolf over de boekhandels heen was gespoeld en waarin onze boeken wellicht verdwenen waren.

We waren nog lang niet uitgepraat, maar er druppelden nu ook klanten de winkel binnen die wél boeken wilden kopen, dus namen we afscheid van de boekhandelaar en vervolgden we onze wandeling. Het werd een indrukwekkende tocht door al dan niet gegentrificeerde volksbuurten en langs vervallen industrieterreinen, massale nieuwbouw en braakliggende gronden die niet lang meer braak zouden liggen.

Ja, zo is het natuurlijk, dacht ik. Waar niets is, kan iets komen. Alles verandert en niets spreekt voor zich. Voor je het weet, staat er in de leegte een zinderend stuk stad. En dat een boek níet in een boekhandel ligt, is ook een mooi verhaal. Je kunt je mond houden en je in anonimiteit hullen, omdat je een vertaler bent en omdat vertalers nou eenmaal onzichtbaar zijn. Maar je kunt ook gewoon eens je mond opentrekken en zeggen dat je vertaler bent.

En omdat er een nieuw jaar aan zat te komen, nam ik me voor dat zo nu en dan te doen.

Op de hoogte blijven van mijn blog? Schrijf je in voor de nieuwsbrief.